Protezler son çare çözümlerdir. Çoğu insan protezlere yaşlandıklarında ihtiyaçları olduğunu zanneder fakat dişlerin düşmesi yaşlanma sürecinin normal bir parçası değildir. Eğer dişlerinize dikkat eder ve diş eti hastalığına karşı korursanız dişlerinize hayat boyu sahip olabilirsiniz.Doğal dişler veya doğal diş parçaları daha sonra olabilecek köprü, protez veya çıkarılabilir kısmi protezler için sağlam temeller olarak kullanılabilir. Diş hekiminiz dişlerinizin olabildiği kadar çoğunu kurtarmaya çalışır.
Protezler dişlerinin hepsini kaybetmiş insanlar için yapılırlar. Bunlara tam protez (total) denir, halk arasında “damak” olarak da adlandırılır. Tam protezlere, protez altındaki kemiğe yerleştirilen implantlarla ek destek sağlanabilir bu da özellikle alt çenede stabilitesini arttırır.İyi haber ise protezlerin eskiden olduklarından farklı olmalarıdır. Yeni materyaller ve gelişmiş teknoloji sayesinde diş hekimleri doğal duran, ağıza tam oturan ve daha sağlıklı olmanızı sağlayan protezler yapabilirler. Tıklama, kayma, diş eti rahatsızlığı ve koku gibi protez sorunları protezlerinizin yerine tam oturmadığının işareti olabilir ve yeniden ayarlanmaları, hizalanmaları veya yapılmaları gerekebilir.Protezler doğal dişlerinize benzemelerine rağmen onlar gibi işlev göremezler. Konuşma ve yemek yeme gibi basit işlemlerde bile farklı hissedebilirsiniz. Protezlerinize alışmanız ve onları kullanmayı öğrenmeniz gerekir ki bu bazı insanlarda birkaç ay sürebilir.
Tam protezler (Total protezler) alt veya üst çenenizi tamamen kaplarlar, halk arasında “damak” protez olarak da geçer. Tam protezler çeneyi kaplayan diş etinin üstünde dururlar. Bazı durumlarda protez yapıldığında doğal dişlerden birkaçı duruyor olabilir. Bu dişlerde genelde kanal tedavisi yapılır. Ve protezin altına sığmaları için kısaltılırlar. Bu tarz proteze overdenture denir.Alt protezlerin ağızda kalması üst protezlere göre daha zordur. Bu yüzden overdenture alt çene için daha iyi bir çözümdür. Fakat bu, ağzında bir kaç dişi kalmış insanlar için bir çözümdür. Ama ağızda korunan dişlerin bazı sağlık standartlarına uymaları gerekir. Köpek dişleri ve azı dişleri kanal uzunlukları ve çenedeki pozisyonları dolayısıyla en çok tercih edilen dişlerdir. Dişlerin protezlere uymaları için şekillendirilmeleri gerekir. Bu şekillendirme dişin canlı kısmını ortaya çıkarabileceğinden genelde kanal tedavisi gerekebilir.Dişler protezin içindeki açıklıklara giren ve copping denilen metal dökümlerle çevrelenirler. Protezin ağızda daha iyi kalmasını sağlamak için copinglerin üstüne bağlantı parçaları da eklenebilir. Bazı durumlarda metal coping olmadan da doğal diş ağızda korunabilir.Overdenture’ler doğal diş haricinde implantların üzerine de oturabilirler. Aslında implantlar insanların alt çenelerine köprü veya protez yerleştirilmesini sağlayabilecek yapay kökler olarak geliştirilmişlerdir. Protez doğrudan implantların üzerine yerleştirilebilir veya metal bir bir implantları birbirine bağlayarak protez için destek sağlayabilir.
Çıkarılabilir kısmi protezler metal çerçevenin üzerine oturmuş plastik diş ve diş etlerinden oluşurlar. Çerçevede protezi yerinde tutan metal kıskaç veya bağlantı parçaları vardır ve kısmi protezler temizlenmek için kolayca ağızdan çıkarılabilirler. Çoğu insanın köprü de dediği sabit kısmi protezler yerine yapıştırılırlar ve doğal dişe daha çok benzerler. Köprüler çıkarılabilir kısmi protezlere göre daha pahalıdırlar ve onları destekleyecek sağlıklı komşu dişlere ihtiyaç duyarlar.Kalan sağlam dişlerin çekilmeyip korunmasının amacıysa:
Kısmi protezlerde iki tip bağlantı parçası vardır. Metal kroşeler ve hassas bağlantı parçaları. Metal kroşeler protezin yan dişlere bağlanmasını sağlayan C, I ve Y şeklinde parçalardır. Bu dişlerin kroşeleri ve protezi yerinde tutabilmek için şekillendirilmeleri gerekir. Hassas tutuculu protezlerde dişin üzerine yerleştirilen bir kuronda anahtar deliği gibi bir açıklık vardır. Protezde ise anahtara benzeyen bir çıkıntı vardır. Protez taktığınızda anahtar kurondaki anahtar deliğine girer. Bu tarz protezler daha iyi dururlar çünkü görünen kroşeler yoktur. Fakat ağıza yerleştirilmesi daha zordur çünkü anahtar deliğe tam olarak uymalıdır.
Klasik protezler dişler çekildikten ve diş etleri iyileştikten sonra yapılıp yerlerine takılırlar.
Klasik bir protez toplam bir kaç haftada ve yaklaşık 5-6 seansta yapılıp yerine takılır. Tedavi, diş hekiminizin yaptığı bir tetkik ve sonrasında en iyi çözümün bulunmasıyla başlar. Daha sonraki ziyaretlerde diş hekimi dişlerinizin ölçüsünü alarak dişlerin kapanışını ayarlar. Sonrasında protezde kullanılacak dişler seçilir. Dişlerin boy, şekil ve rengi ten renginiz, ağzınızdaki referans noktaları ve kafa şekliniz gibi bir çok faktöre bağlıdır.Provalarda dişler yerlerine oturtulur ve denenir. Böylece protezin ağzınızda nasıl durduğuna ve nasıl hissetiğinize bakabilirsiniz ve diş hekiminiz yerlerine düzgün oturduklarından emin olmak için gerekli ayarlamaları yapar. Eğer herşey yolundaysa bir sonraki ziyaretinizde tamamlanmış protezlerinizi alabilirsiniz. Diş hekiminiz sizi aynı zamanda yemek yeme, konuşma, ağız sağlığı ve hijyen konusunda da bilgilendirecektir. İlerleyen haftalarda protezlerin yerlerinde iyi durduklarından ve rahat olduklarından emin olmak için bir kaç ziyaret daha yapmanız gerekir.
Eğer tam protez yaptırıyorsanız ve dişlerin çekilmesi gerekiyorsa protez öncesi en az 4 haftalık bir iyileşme süreci gerekir. Diş hekiminiz dişlerin çekildiği anda geçici bir protez takılmasını önerebilir. Bu tam protez yapılırken rahatça yemek yeyip konuşabilmenizi sağlar. Ağzınız iyileşirken diş etleri ve kemikler küçülür ve geçici protez yeniden ayarlanır. Bu işlemde protezin yerine oturuşu ayarlanır.
Eğer protezleriniz yeniyse ilk birkaç ay boyunca çiğ sebze, lifli etler ve ağıza yapışan yiyeceklerden uzak durmanız gerekir. Yiyeceklerinizi küçük parçalara ayırın ve ısırırken ön dişlerinizi kullanmaktan kaçının. Bunun yerine köpek dişleri ve arkadaki dişleri kullanın. Yiyeceği koparırken öne doğru çekmek yerine arkaya doğru çekin. Yemeği çiğnerken protezin sağlamlığını arttırmak için ağzınızın iki tarafında da yiyecek olmasına dikkat edin. Doğal dişlerinizde olan verimi protezlerle sağlayamayacağınızı unutmayın.Protez kullanan insanlar için dengeli beslenmek çok önemlidir. Grup olarak protez kullananların beslenmeleri normal dişlerini kullananlara göre daha zayıftır. B6, E ve çinko gibi çiğnenmesi zor sebze, meyve, fındık ve etlerde bulunan besinleri yeterince alamazlar.
KonuşmaProtezlerinizi ilk aldığınızda yavaşça ve alçak sesle konuşun. Evde ayna karşısında yüksek sesle söylenmesi zor kelimeler kullanarak pratik yapabilirsiniz.
Yeni protezlerinizi aldığınızda daha fazla ağzınızda daha fazla tükürük oluştuğunu fark edebilirsiniz. Aynı zamanda hapşırma, esneme veya öksürme sırasında protezlerinizin gevşediğini hissedebilirsiniz. Bunlar protezin oturmadığı anlamına gelmez. Aynı zamanda protezin altındaki yumuşak dokuların dinlenmeye ihtiyacı olabilir, bu yüzden uyurken protezlerinizi çıkarmanız gerekebilir ama bu şart değildir, iyi bir temizlik yaptıktan sonra protezi ağzınızda da tutabilirsiniz.Ağzınız ve protezleri destekleyen çene kemikleri değişmeye devam ederler. Yıllar süren protez kullanımı sayesinde özellikle alt çene kemikleri küçülürler. Bu protezlerin kullanımını zorlaştırır.
Diş hekimine yapılan periyodik ziyaretler doğal dişlerine sahip insanlar için olduğu kadar protez kullanan insanlar için de çok önemlidir. Protez kullanan herkes altı ayda bir kontrol için diş hekimine gitmelidir. Düzenli ziyaretler protezlerinizin iyi işlemeye devam etmesini sağlar. Ek olarak diş hekimi ağzınızı inceleyerek kemik kaybı, ağız kanseri, enfeksiyon ve diğer durumları da kontrol eder.
Çok nadir de olsa bazı insanlar protezlerde kullanılan bir plastik türüne alerjik reaksiyon gösterebilir. Bu durumda diğer plastik çeşitleri kullanılabilir. Aynı şekilde kısmi protezlerdeki metale karşı da alerji olabilir. Çoğu üretici bu tip malzemelerin kullanımını bıraktığından alerjiye çok nadir rastlanır.Çoğu problem kötü ağız bakımı ve diş hekiminin tavsiyelerini dinlememekten olur. Örneğin, protezlerinizi iyi temizlemezseniz, dokular tahriş olur ve eğer dengeli beslenmezseniz, ağzınızda fungal enfeksiyonlar oluşur.Eğer diş hekiminin tavsiyelerine uyar, protezlerinizi ve ağzınızı her gün temizler veya protezler rahatsızlık verdiğinde diş hekimine başvurursanız, çok az sorunla karşılaşırsınız. Herhangi bir rahatsızlık duymasanız bile 6 ayda bir diş hekiminize görünmeniz gerekir.
Protezler ağzınızdaki sabit parçalar değildir ve günde en az bir iki kere çıkarmanız gerekmektedir. Çoğu insan uyurken protezlerini çıkarır. Protezleri suda veya özel solüsyonlarda saklar. Ancak bu durumda su veya solüsyonun her gün değiştirilmesi ve kabın temizlenmesi gerekmektedir.Protezlerinizin günde 2 defa özel protez fırçasıyla temizlenmesi gerekir. Aynı zamanda ağzınızı da temizlemeniz gerekir ki bu aynı zamanda diş etlerinizdeki kan dolaşımına da yardımcı olur.Bazı insanlar protez yapışkanı kullanır. Yapışkanlar, özellikle çene kemiği küçülmüş bireylerde protezin kayma veya çıkmasını engellemek amacıyla kullanılır. Ancak ağza düzgün oturmayan protezler için kullanılmamalıdır ve geçici çözüm olarak görülmelidirler. Uzun süreli kullanımlarında ağız mantarları ve benzeri rahatsızlıklara yol açabilirler.Eğer protezleriniz kayıyor ve rahatsızlık veriyorsa ayarlama gerektirip gerektirmediğini öğrenmek için diş hekiminize başvurun. Çoğu düzeltme diş hekiminde yapıldığı için protezsiz günler geçirmeniz gerekmez. Protezlerinizi asla kendiniz ayarlamaya çalışmayın çünkü ağzınızdaki dokulara hasar verebilirsiniz.
Protezi destekleyen doku ve kemikler zamanla değişime uğradığından periyodik düzeltmeler gerekir. Besleme protezin ağızda oturuşunu ayarlayarak daha güvenli olmasını sağlayan ayarlamalardır. Besleme protezin tabanında işlem yaparak oturduğu yüzey kısmını modifiye etmeyi içerir ve kullanılan protez dişler yerinde kalır
Relining protezin diş eti dokusuna değen yüzeyindeki alanın yeniden kaplanmasını içerir. Dişler çekildikten sonra dişleri tutan kemik küçülür ( kemik rezorpsuyonu) ve bu küçülme devam ettikçe protezin yerine tam olarak oturmadığı fark edilir. Eğer bunun haricinde protez iyi durumdaysa diş hekimi protez için besleme tavsiye edebilir.Muayenehanede direkt besleme 30 ile 60 dakika arası sürer. Bu işlem sırasında;
İki çeşit besleme vardır; Yumuşak ve sert. Her birinde farklı maddeler kullanılır. Yumuşak reline için kullanılan madde esnek bir biçimde kalır. Eğer tırnağınızla bastırırsanız bıraktığı izi görebilirsiniz. Sert besleme için kullanılan resinde bu esneklik yoktur.Yumuşak beslemeler genelde geçici kabul edilirler. Kullanılan madde bio çözünürlüğe sahiptir ve birkaç aydan fazla dayanmaz. Eğer çene kemiğiniz sert besleme materyalinin kuvvetini kaldıramıyorsa düzenli aralıklarla yumuşak besleme tekrarlanabilir. Yumuşak materyal çiğneme baskısının bir bölümünü emer. Bazı insanlar eğer diş eti dokuları
yanlış oturtulmuş protezden dolayı hasar almışsa yumuşak besleme kullanabilirler. Bu durumda diş etleri eski sağlığına kavuştuğunda sert besleme yapılabilir.
Eğer protezlerinizin damağa oturan iç yüzeyinin daha fazla müdahaleye ihtiyacı varsa diş hekiminiz protezin içinden diş eti kalıbınızı çıkarır. Protez laboratuara gönderilerek yeni yapılacak temel için bir baz oluşturur, bir ka gün protezlerinizden ayrı kalabilirsiniz. Bu işlem süresinde dişler yeni temelde orijinal pozisyonunda kalırlar. Beslenen protezlerin yeniden ayarlanmaları gerekir.
Yeterince televizyon seyrederseniz protez kullanan herkesin yapışkan kullanması gerektiğine ikna olabilirsiniz.
Diş hekimleri ile konuşursanız da kimsenin kullanmaması gerektiğine ikna olursunuz.Gerçek ise bu iki uç noktanın arasındadır;Protez yapışkanları hastaların protez kullanmalarını kolaylaştırabilir. Bir protez yerine iyi otursa bile, özellikle yeni protez kullanıcıları protezin yerinden kayıp düşeceğinden korkarlar. Protez yapışkanı kullanmak bu endişelerin bazılarını yokeder ve insanın güvenini arttırır.Fakat yapışkanlar yerine oturmayan ve besleme isteyen protezler için çözüm olarak görülmemelidir.
Yakında protez kullanmaya başlayacak insanlar diş hekimleriyle yapıştırıcıları da konuşmalılardır. Eğer zaten protezleriniz varsa, altı ayda bir kontrole gitmelisiniz. Protezinizde bir rahatsızlık hissettiğinizde diş hekiminize zaman kaybetmeden gözükmeniz gerekir. Yapıştırıcıya ihtiyacınız olduğunu düşündüğünüzde aslında ihtiyacınız olan besleme gibi ayarlamalar da olabilir.Eğer yapıştırıcı kullanmadan protez kullanıyorsanız, bu farkı fark etmeyeceğiniz veya yararlanmayacağınız anlamına gelmez. Protez yapıştırıcısı kullanmak bazen ekstra konfor ve güvenlik hissi sağlayabilir ve böyle bir durum varsa insanlar yapıştırıcı kullanmaktan çekinmemelidir.Toz yapıştırıcıların ağzınızın kapanmasında yarattığı değişiklik, macun yapıştırıcılardan daha hafiftir. Toz olanların protezden temizlenmesi macunlardan da daha kolaydır.Toz yapıştırıcı kullanmak için;
1. Protezi yıkayıp durulayın.
2. Protezin üstüne tozdan biraz dökün.
3. Protezi ağzınıza yerleştirin.
Yapıştırıcının ne kadar dayanacağı çeşitli faktörlere bağlıdır. Yapıştırıcılar üst protezlerde genelde daha uzun dayanırlar. Yiyecek ve sıvıların alt protezleri gevşetmesi ihtimali daha yüksektir bu yüzden macun yapıştırıcıyı alt dişlerde kullanmak daha mantıklıdır.Protezi çıkardığınızda iyice temizleyin ve suya yerleştirin. Protezleri temiz tutmaya yarayan özel diş fırçaları vardır. Çok yumuşak kılları vardır ve protezin iki tarafını da temizlemek için yapılmışlardır.
Son Söz: Yapıştırıcı kullansanız da kullanmasanız da ağız sağlığınıza dikkat edin ve düzenli olarak diş hekimini ziyaret edin.
Protez kaynaklı ağız yaraları, protez takmaktan oluşan bir durumdur ve genelde yaşlı insanlarda gözükür. Genelde protez stomatiti ve kronik atropik candidiasis olarak da bilinir.Protez kaynaklı ağız yaraları 3 faktörden birine bağlıdır. Bunlar;
Protez kaynaklı stomatit protez altında oluşan yerel bir iltihap veya daha büyük ve acılı iltihaplar gibi çeşitli şekillerde gözükebilir. Aynı zamanda papiller hiperplazi de denilen kırmızı öbek öbek kabarıklıklar olarak da belirebilir. Protez kaynaklı stomatit üst protezlerde daha sık gözükür çünkü üst tarafta proteze temas eden daha çok alan vardır. Yerine oturmayan protezlerde daha fazla maya oluşumu gözlenir ve bunlar tükürük yardımıyla kolay kolay temizlenemezler.Belirli grup insanlarda bu hastalığın oluşma riski daha yüksektir. İlaç veya tıbbi bir durum yüzünden bağışıklık sistemleri zayıflamış insanların Candida’yı kapma ihtimalleri daha yüksektir. Protez kaynaklı stomatitin aynı zamanda 2. tip diyabet hastalarında da yoğun göründüğü gözlenmiştir.
Protez kaynaklı stomatiti olan insanlarda herhangi bir belirti olmamasına rağmen bazen acı veya şişlik hissedilebilir. Papiller hiperplazide ise üst damakta küçük kırmızı şişlikler gözlenir. Protezler yerlerine tam oturmayabilir veya çıkarıp takarken acı verir. Ağızda beyaz noktalar olarak beliren candidiasis de gözlenebilir.
Düzenli ziyaretleriniz sırasında, diş hekiminiz protezlerinizin yerine oturup oturmadığını ve temizliğini kontrol eder. Aynı zamanda protezin etkilediği dokulara bakarak kırmızılık ve iltihap olup olmadığına bakar. Ağrınız olup olmadığını, ağız temizliğini nasıl yaptığınızı, protezlerin rahat olup olmadığını sorar.Eğer protezlerin altındaki dokuda kızarıklık veya diş taşı gibi kabarıklıklar varsa ve protez yerine tam oturmuyorsa diş hekimi protez kaynaklı stomatitiniz olduğundan süphelenebilir. Ağzınızda candida olup olmadığını anlamak için bir test de yapabilir. Şüphelenilen bölgeyi bir pamuk parçasıyla siler ve bu pamuğu özel bir solüsyona koyarak incelenmesi için laboratuvara gönderir. Genelde bir sonraki ziyaretinizde de sonuçları alırsınız.
Protez kaynaklı stomatitin bazen hiçbir belirtisi olmadığından tedavi edilmeden yıllarca durabilir. Diş hekimini düzenli ziyaret etmeniz erken teşhis ve tedavi için gereklidir.
Doğal dişleriniz yerinde olmasa bile, ağzınızın ve protezinizin düzenli temizliğe ihtiyacı vardır. Temizlenmeyen protezler ağız ve diş etlerinizi rahatsız eden plak ve celculus birikmesini sağlar. Ağızdaki basıncı azaltmak ve tükürüğün ağızı temizlemesi için protezler her gece çıkartılmalıdır.Protez kaynaklı stomatiti ve diğer protez kaynaklı rahatsızlıkları engellemek için;
